Powstanie Wielkopolskie

Szturm na Prezydium Policji autorstwa Leona Prauzińskiego

25 grudnia na pokładzie krążownika  "Concorde" przybywa do Gdańska Ignacy Jan Paderewski , a dzień później - 26 grudnia 1918 w drodze do Warszawy  zatrzymuje się w Poznaniu na Dworcu Cesarskim w godzinach wieczornych witany setkami pochodni. 27 grudnia Paderewski wygłasza przemówienie do Polaków przed hotelem "Bazar".W tym samym czasie Niemcy podejmują  ostatnią próbę przeciwdziałania, widząc euforię Polaków, setki dzieci z biało-czerwonymi chorągiewkami , organizują swoją własną paradę (głównie Niemcy z 6 pułku grenadierów). Niemcy przystąpili do zrywania polskich flag, flag państw Ententy  i napadów na polskie instytucje. Wywiązuje się walką która zostaje uznana za wybuch Powstania Wielkopolskiego.

  Tego dnia 27.XII.1918 roku przed Prezydium Policji znajdującym się na przeciw Teatru Miejskiego a nieopodal hotelu "Bazar"  znalazły się polskie oddziały Straży Ludowej,Polskiej Organizacji Wojskowej i Służby Straży i Bezpieczeństwa które przystąpiły do ataku na Prezydium Policji. Poległ tam pierwszy Powstaniec Wielkopolski Franciszek Ratajczak. Walki o budynek trwały do nocy, w końcu Niemcy go opuszczają z bronią w ręku (taki był warunek negocjacji polsko-niemieckich).

       Powstanie szybko rozlało się na inne miasta Wielkopolski:Gniezno,Jarocin ,Kórnik,Pleszew,Śrem,Środa,,Kłeck,Września i inne miejscowości. Zawezwanie do powstania "w terenie" dali Mieczysław Paluch ,Bohdan Hulewicz i Władysław Wyskota-Zakrzewski którzy przekazali tam hasło :"Nie należy dłużej czekać".

Oddziały niemieckie zmierzające do Poznania zostały rozbrojone. Zaraz po Poznaniu, administrację pruską przegnano z Szamotuł,Środy Wielkopolskiej,Pniew,Opalenicy,Buku,Trzemeszna,Wrześni i Gniezna.

28 grudnia w Poznaniu (po tym jak już uprzednio zdobyto min.Pocztę Główną , Dworzec Główny) Polacy zdobyli Cytadelę, fort Grolmann i arsenał.Aresztowano generałów Reichswery Bock und Polacha oraz Franza Schimmelpfeninga w ich kwaterze Komendy Generalnej  V Korpusu Armii.

Jeszcze tego dnia powołano do życia Komendę Miasta (powołał ją Wydział Wykonawczy Rad Robotniczych i Żołnierskich) z mieszanym składem polsko-niemieckim który miał w założeniu zapobiec rozlewowi krwi, gdyż Naczelna Rada nie chciała wybuch powstania w przeciwieństwie do POW.

Wkrótce utworzono Komendę Główną Wojsk Powstańczych z kapitanem (w tej samej chwili awansowanym na majora) Stanisławem Taczakiem na czele.Natomiast szefem sztabu został kapitan Stanisław Łapiński.

29 grudnia Polacy zdobyli min: Grodzisk Wielkopolski,Kłecko,Kórnik, Wielichowo Gostyń i Witkowo.

30 grudnia do Poznania przybyła delegacja rządu pruskiego: Eugen Ernst (podsekretarz staniu MSW) ,Paul Goerhe (podsekretarz stanu w Ministerstwie Wojny) oraz Heinz Guderian (kapitan Sztabu Generalnego , znany nam później jako "szybki Heinz" w okresie II WŚ). Stronę polską reprezentowali :ksiądz Adamski,Drwęski,Korfanty,W.Seyda oraz Trąpczyński.

generał
 Józef Dowbór-Muśnicki

         Co do ważniejszych faktów samego jego przebiegu należy uwzględnić jedną z jego ikon - generała Józefa  Dowbora Muśnickiego który został naczelnym wodzem  powstania 8 stycznia  1919 roku.Natomiast mocą dekretu Naczelnej Rady Ludowej 11 stycznia generał Dowbór-Muśnicki otrzymał  tytuł Głównodowodzącego wszystkich Sił Zbrojnych  byłego zaboru pruskiego.

Między czasie - 2 stycznia Polacy zdobyli Nowy Tomyśl (ludność polska stanowiła tam tylko około 10%), do 5 stycznia zdobyto :Czarnów ,Jutrosin ,Kruszwicę,Miejską Górkę,Rawicz,Strzelno i Wolsztyn.

  Rozkaz dzienny nr.2 z 7 stycznia 1919 roku podzielił zajęty obszar na 7 Okręgów Wojskowych:

• I Okręg: Poznań Miasto, Poznań Wschód, Poznań Zachód (dowódca: rtm. Bolesław Koperski),
• II Okręg: Września, Środa, Witkowo, Gniezno (ppłk Kazimierz Grudzielski),
• III Okręg: Wyrzysk, Bydgoszcz, Szubin, Inowrocław, Strzelno, Mogilno, Żnin, Wągrowiec (mjr Napoleon Koczorowski)^[12].,
• IV Okręg: Chodzież, Czarnków, Wieleń, Skwierzyna, Międzychód, Szamotuły, Oborniki (ppor. Zdzisław Orłowski),
• V Okręg: Międzyrzecz, Nowy Tomyśl, Grodzisk, Babimost, Śmigiel, Kościan, Wschowa, Leszno (ppor. Kazimierz Zenkteler),
• VI Okręg: Śrem, Jarocin, Pleszew, Gostyń, Rawicz, Krotoszyn, Koźmin Wielkopolski (ppor. Zdzisław Ostroróg-Gorzeński),
• VII Okręg: Ostrów Wielkopolski, Odolanów, Ostrzeszów, Kępno (ppor. Władysław Wawrzyniak).

W następnym dniu powołano dodatkowo 2 okręgi:

mapa kierunków działań Powstania Wielkopolskiego

• VIII Okręg: Inowrocław, Strzelno (ppor. Paweł Cyms),
• IX Okręg: Kościan, Śmigiel, Leszno, Wschowa (ppor. Gomerski).

9 stycznia Naczelna Rada Ludowa ogłosiła oficjalne przejęcie władzy.Z administracji usówano najbardziej antypolskich urzędników.Niemieckie landraty podporządkowano polskim starostwom. Jednak Polacy zostali wyparci z Nakła i Ślesina. Polscy lotnicy dokonali nalotu na lotnisko we Frankfurcie nad Odrą

10 stycznia trwają walki na południu (min. w okolicy Leszna)

22 stycznia powstańcu na północy zostali wyparci z Potulic, natomiast na południu miało miejsce zwycięstwo w bitwie pod Robaczyskiem. 26 stycznia gen.Dowbór-Muśnicki wraz z swoją Armią Wielkopolską składa przysięgę na Placu Wilhelmowskim, przemianowanym na Plac Wolności.Bitwa pod Rynarzewem która odbyła się 27 stycznia miała zmienny przebieg, tego dnia Niemcy zajęli Szubin.

Na początku lutego obie strony postanawiają rozpocząć rokowania, jeszcze 5 lutego trwają walki o Szubin.

2 lutego w Berlinie odbyły się pierwsze rozmowy.Następnego dnia 3 lutego załamała się niemiecka ofensywa na froncie północnym.Ponadto powstańcy zwyciężają w bitwie pod Kcynią, w której wielu Niemców poległo, a Ci co ocaleli wspominali te bitwę jako wielką rzeź. Tamtejsze zwycięstwo pozwoliło osiągnąć linię rzeki Noteć.

Jednakże 5 lutego rozmowy w Berlinie kończą się bez żadnego rezultatu.Polacy odrzucili niemieckie warunki , min. rozwiązanie Armii Wielkopolskiej oraz uznanie praw Niemiec do Wielkopolski.

Na wschód od Trzećla dnia 9.II zatrzymano niemiecką ofensywę, a 10 II pod Rawiczem.Również 10 II odbyła się bardzo krwawa bitwa pod Słupią.

Wówczas minister spraw zagranicznych rzeszy hrabia Urlich von Brockdorff-Rantzau przedstawił na forum Zgromadzenia narodowego Rzeszy cele polityki zagranicznej Niemiec. Powiedział wówczas:

Oświadczyliśmy, że zgadzamy się, by wszystkie niewątpliwie polskie obszary naszej Rzeszy powiązały się z państwem polskim. Przyrzeczenia tego chcemy dotrzymać. Jednak to, które obszary podpadają pod 13 punkt programu Wilsona, jest sporne. Zdecydować o tym może czynnik bezstronny: dokąd to nie nastąpi, obszary te należą do Rzeszy

16 lutego 1919 roku podpisano układ w Trewirze, który przedłużał rozejm między Ententą a Niemcami , a który objął również Wielkopolskę. jednocześnie Armia Wielkopolska została uznana za wojsko sprzymierzone, było to efektem postulatu francuskiego Marszałka Ferdynanda Focha który działał pod wpływem referatu wygłoszonego kilkanaście dni wcześniej przez Romana Dmowskiego. Niemcy zostali zobowiązani do zaprzestania jakichkolwiek działań zaczepnych przeciwko Polakom. Ten Traktat zakończył Powstanie Wielkopolskie zwycięstwem.

*Po zakończeniu powstania.*  

Jednak wbrew podpisaniu rozejmu w Trewirze Niemcy nadal urządzali pewne "przepychanki". np. zatrzymali tereny na północ od Miałów.18 lutego w czasie potyczki pod Rynarzewem Polacy zdobyli pociąg pancerny.

Wkrótce do Poznania przybyła Misja Międzysojusznicza w celu nadzorowania zawieszenia broni, na jej czele stał Joseph Noulens (1864-1944).

1 czerwca 1919 roku odbyły się w "Państwie Wielkopolskim" wybory do Sejmu Ustawodawczego. Wybory odbyły się w 3 okręgach (gnieźnieńskim,poznańskim i ostrowskim)  z 4 .W okręgu mogileńskim nie odbyły się w związku z trzymaniem znacznej części administracji przez Niemców.Wybory wygrała prawica i to miażdżącą przewagą. - Zjednoczenie Stronnictw Narodowych uzyskało aż 97% głosów. Chyba ten wynik mówi wszystko. W związku z tym narodowcy zdobyli wszystkie 42 mandaty do Sejmu Ustawodawczego jakie były przewidziane dla Wielkopolan.

W czerwcu obawiano się jeszcze nowej ofensywy niemieckiej, Sejm wprowadził karę śmierci za działanie na szkodę Armii Wielkopolskiej.Internowano też część niemieckich mężczyzn zamieszkałych na terenie Wielkopolski. 6 czerwca dochodzi do starcia koło Bydgoszczy a 18 pod Rynarzewem.

28 czerwca 1919 roku podpisano Traktat Wersalski który już oficjalnie przyznał Wielkopolskę Polsce.Leszno,Rawicz i Zbąszyń , miasta których nie udało się zdobyć powstańcom zostają również włączone do Polski.1 lipca komisariat NRL znosi granicę celną z Rzeczpospolitą Polską . 19 sierpnia  rozwiązano NRL co można uznać za datę włączenia Prowincji Poznańskiej do Rzeczpospolitej Polski. Natomiast 28 sierpnia 1919 roku Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało rozkaz scalający Armię Wielkopolską z Wojskiem Polskim i przekształcenia jej w Dowództwo Okręgu Korpusu VII.

 P.S. Artykuł kończę utworem poświęconym Powstaniu Wielkopolskiemu zespołu Luxtorpeda.