II RP:Drugi rząd Władysława Grabskiego

Władysław Grabski

 19 grudnia 1923 roku powołano po raz drugi na stanowisko Prezesa Rady Ministrów Władysława Grabskiego, który to już pełnił tę funkcję  przez niespełna miesiąc w roku 1920 (od 27 czerwca do 24 lipca 1920). W skład rządu powołanego 19 grudnia 1923 roku wchodzili:

-prezes Rady Ministrów i minister skarbu Władysław Grabski

-minister spraw wojskowych -gen.dyw.Kazimierz Sosnkowski

-minister spraw wewnętrznych - Władysław Sołtan

-minister sprawiedliwości - Włodzimierz Wyganowski

-minister reform rolnych - Zdzisław Ludkiewicz

-minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego - Bolesław Miklaszewski

-minister pracy i opieki społecznej - Ludwik Darowski

-minister przemysłu i handlu - Józef Kiedroń

-kierownik resortu rolnictwa i dóbr państwowych -Józef Raczyński

-kierownik resortu robót publicznych -Mieczysław Rybczyński

-kierownik resortu spraw zagranicznych - Karol Bertoni

-kierownik resortu żelaznych kolei - Kazimierz Tyszka.

Władysław Grabski urodził się 7 lipca 1874 roku w Borowie  nad Bzurą (zmarł 1 marca 1938 roku w Warszawie).Znany przede wszystkim jako reformator polskiej waluty. W latach 1905-1912 był posłem do rosyjskiej Dumy,a w listopadzie 1914 roku wszedł w skład Komitetu  Narodowego Polskiego (który był organizacją o orientacji prorosyjskiej, działającą w latach 1914-1917 w Warszawie i Piotrogrodzie, przedstawicielem jej był Roman Dmowski, a uznawały ją Francja i Wielka Brytania, siłą zbrojną która wspierała komitet byłą Armia Polska we Francji).28 marca 1917 roku Grabski wchodzi w skład Komisji Likwidacyjnej do Spraw Królestwa Polskiego.

Pod koniec I Wojny Światowej Władysław Grabski  został ministrem rolnictwa i dóbr koronnych w rządzie Józefa Świetlickiego (26.10.1918)

           Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski desygnował Grabskiego na premiera 17 grudnia 1923 roku. Nowy Rząd był pozbawiony jakiegokolwiek ministra który by wchodził w skład poprzedniego rządu, tj. rządu  Wincentego Witosa.

20 grudnia 1923 Grabski wygłosił swoje expose w którym zapowiedział szybkie przeprowadzenie reformy walutowej.Postulował także na rok wydawanie przez rząd dekretów z mocą ustawy.

11.01.1924 Sejm na pół roku dzielił rządowi pełnomocnictw(przeciwko którym byli jedynie komuniści i kilku posłów z ugrupowań mniejszości narodowych) na mocy których Grabski wnioskował do prezydenta o wydanie rozporządzeń w sprawie podnoszenia podatków bezpośrednich oraz przyspieszenia terminów ich płatności, a także zmian wysokości opłat celnych,wprowadzenia oszczędności  w gospodarce państwowej, zaciągnięcia pożyczki do wysokości 500 mln franków,sprzedaży przedsiębiorstw państwowych oraz powołania banku emisyjnego oraz reformy monetarnej.

10 lutego tegoż samego roku Premier rezygnuje ze współpracy z brytyjską komisją ,której przewodzi Hilton Young(będący min. od 1921 do 1923 roku sekretarzem stanu w brytyjskim rządzie Davida Lloyda.) Sama komisja była komisją ekspertów finansowych zaproszonych przez poprzedni rząd, która zalecała min. zmniejszenie wydatków na wojsko i osłabienie sojuszu Polski z Francją. 

moneta - 50 marek polskich.1923 rok.

1 kwietnia 1924r. przeprowadzono  reformę walutową w której dotychczasowa waluta - marka polska (wprowadzona rozporządzeniem generał-gubernatora warszawskiego Hansa Hartwiga von Beselera 9 grudnia 1916 roku, a ustawowo uznaną za prawny środek płatniczy w Polsce dopiero 15.01.1920 roku) została zastąpiona złotym polskim w relacji : 1 złoty = 1 800 000 mkp.

Nowa waluta - złoty- została oparta na parytecie złota. Wartość jednego złotego ustalono na 0.2903 grama złota.Polska złotówka wówczas była równa frankowi szwajcarskiemu. Aż do roku 1939 roku złoty polski był walutą stabilną i w pełni wymienialny na inne waluty.

12 kwietnia 1924 roku Władysław Grabski za zasługi dla państwa został odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Orła Białego.

Grabski wpierał rozwój bankowości państwowej jednak był przeciwny obecności państwa w gospodarce.

Wyniki wprowadzanych przez Grabskiego reform miały tak pozytywny oddźwięk że w czerwcu 1924 roku Sejm udzielił mu kolejnych pełnomocnictw.Jednak nieco później narodowa demokracja zarzuciła mu nadmierny fiskalizm, a PSL "Piast" wyrażało krytykę za zbyt powolne wprowadzanie reform rolnych.W lipcu 1924 Polska Partia Socjalistyczna wraz z PSL "Piast" podejmuje nieudolną próbę obalenia rządu.Następnie premier podejmuje działanie mające zapewnić szersze poparcie jego wśród parlamentarzystów.Powołuje swojego brata Stanisława Grabskiego wraz z prezesem PSL "Wyzwolenie" Stanisławem Thuguttem  w skład Komisji Czterech pracującej nad polityką wobec mniejszości narodowych.Posunięcie to miało w zamierzeniu zwiększyć poparcie tak lewicy jak i prawicy. .Prowadzono tajne rozmowy z Thuguttem w sprawie jego wejścia w skład rządu. 27 lipca 1924 roku na stanowisku ministra spraw zagranicznych  zostaje zastąpiony Maurycy Zamoyski  przez nowo mianowanego na to stanowisko Aleksandra Skrzyńskiego. Jednak rok 1924 był rokiem nieurodzaju co doprowadził do zwiększenia importu żywności, a co natomiast wpłynęło na pewne osłabienie złotego.Pomimo to Sejm  proponował zwiększenie wydatków, a nowo powołany Bank Polski udzielał dużych kredytów.Grabski przekonywał Izbę by zmieniła swoją politykę w tej sferze.Skutkiem tego była ostra krytyka postępowania rządu wygłoszona 22.10.1924  przez Stanisława Głąbińskiego(endeka).Następnie Grabski złożył wniosek o wotum zaufania, które zostało przyjęte, a w rezultacie doprowadziło to do większego zbliżenia do lewicy.Do rządu wchodzi Stanisław Thugutt , który 17 listopada 1924 roku objął funkcję wicepremiera (który nieco wcześniej utracił stanowisko prezesa PSL"Wyzwolenie"), Cyryl Ratajski - obejmujący stanowisko ministra spraw wewnętrznych,Franciszek Sokal - który zostaje nowym ministrem pracy i opieki społecznej(w miejsce Ludwika Darowskiego) oraz Antoni Żychliński na stanowisko ministra sprawiedliwości (po Włodzimierzu  Wyganowskim).

             Jednym z ważnych wydarzeń czasów drugiego gabinetu Grabskiego jest podpisanie Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską, co miało miejsce 10.02.1925 roku w Rzymie a ratyfikowanie go przez stronę polską 27 marca 1925 roku. Artykuł XIII konkordatu wprowadzał obowiązek nauczania religii w szkołach powszechnych i średnich. Na mocy konkordatu kościół miał niemal pełną swobodę w obsadzaniu funkcji kościelnych w Polsce, a tylko w nielicznych przypadkach państwo miało prawo weta.Grabski natomiast nie wyraził zgody na wprowadzenie obowiązywania reguł prawa kanonicznego w sferze rozwodów.

       Skutkiem  ściągania podatku majątkowego, ściągnięto za rok 1924 - 187,9 mln złotych (planowano 330 mln złotych).Zatem znacznie mniej, co wpłynęło źle na budżet. Pomimo wcześniejszych deklaracji, Grabski próbował pozyskać pieniądze zagranicą poprzez zaciąganie pożyczek. W marcu 1925 roku ściągnięto 12 mln dolarów z Włoch oraz 6 milionów dolarów od  szwedzkiego koncernu Ivara Kreugera ( pod zastaw monopolu zapalczanego ). Udało się pozyskać 35 milionów dolarów z USA.

    Inną bolączką  Rządu Grabskiego był wybuch wojny celnej z Niemcami. W styczniu 1925 roku wygasła "klauzura największego uprzywilejowania" wobec towarów z państw Ententy, a w tym również z Polski.W czerwcu tego roku zakończyło się zwolnienie z cła produktów z Górnego Śląska (był to przede wszystkim - węgiel), na co wówczas Niemcy [kanclerzem wówczas był tam Hans Luther z Niemieckiej Partii Ludowej - (była to partia o profilu liberalno-narodowym)] wstrzymały import Węgla z Śląska, co spowodowały straty w polskim handlu zagranicznym,a jeszcze dodatkowo wszystkie towary eksportowane do Niemiec obłożono wysokim cłem, wskutek czego straciły one swoją konkurencyjność na rynku niemieckim.Strona polska w odwecie podwyższyła cła na towary sprowadzany z Niemiec.

Ponieważ około 40% polskiego eksportu szło do Niemiec, więc raczej to państwo odniosło główne korzyści z tej wojny.Jednym ze skutków polsko-niemieckiej wojny celnej było znaczące zwiększenie sprzedaży polskiego węgla do Szwecji co pozytywnie wpłynęło na rozwój polskiego portu w Gdyni.

       W lipcu (25) 1925 roku czasowo Bank Polski na skutek niestabilności polskiej waluty zawiesił jej wymienialność na inne waluty.Skutkiem tej niefortunnej decyzji było załamanie polskiej waluty które nastąpiło już 3 dni później .Bank Polski ograniczył udzielanie kredytów, co źle wpłynęło na banki prywatne.3 września nastąpił kryzys bankowy.Dwa Banki (min. Bank dla Handlu i Przemysłu w Warszawie) zawiesiły wypłaty, prosząc jednocześnie Władysława Grabskiego by ten wywarł presje na Bank Polski w celu udzielenia im pomocy.21 .09.1925 rząd powołał Fundusz Pomocy Instytucjom Kredytowym dysponujący sumą wysokości 60 milionów złotych.Fundusz wspomógł jedynie niektóre banki, natomiast inne poupadały.

W październiku 1925 Grabski zaproponował Sejmowi w swoim przemówieniu uchwalenie nowych ustaw mających przeciwdziałać kryzysowi. PSL"Wyzwolenie" zgłosiło wniosek o wotum nieufności wobec gabinetu Grabskiego.Wniosek jednak upadł rezultatem głosów : 153 za, 182 przeciw.

Premier Grabski zażądał od prezesa Banku Polskiego podjęcia interwencji giełdowej na co ten odmówił.

Na skutek tych niepowodzeń Władysław Grabski 13 listopada 1925 roku podał się do dymisji.Tego dnia, tj. w przeddzień ustąpienia togo rządu miała miejsce j\ostatnia zmiana personalna w tym gabinecie ,a mianowicie Czesław Klarner został kierownikiem resortu skarbu po premierze Grabskim. Następnego dnia,tj14 listopada 1925 roku rząd Władysława Grabskiego zostaje rozwiązany.

Grabski jako przyczynę swojej klęski wskazywał  "podwójną" opozycje : sejmową i bankową.

Po tym Grabski generalnie wycofał się z życia politycznego II RP, aczkolwiek wydał szereg publikacji, w tym min: "Wieś i folwark. Drobne i duże gospodarstwa rolne ze stanowiska ekonomicznego" (1930).

Jego następca na stanowisku Premiera Rządu RP został Aleksander Skrzyński ze Stronnictwa Prawicy Narodowej ,rząd ten został powołany 20 listopada 1925 roku.