Powstanie Styczniowe - przebieg walk od 1 do 20 lutego 1863 roku.

gen.Zygmunt Padlewski

       Już w okresie początkowej fazy Powstania Styczniowego ukazały się powstańcze czasopisma "Strażnica" i " "Pola Bitwy". "Strażnica wychodziła już od 1 sierpnia 1861 roku .Ukazało się łącznie 45 numerów.

W instrukcjach dla Powstańców zalecano unikać walk z większymi oddziałami nieprzyjaciela, wskazując raczej na utrudnianie komunikacji przeciwnikowi oraz odbijanie jeńców i rekrutów. W "Strażnicy" ,numerze 2 z 26 stycznia 1863 roku czytamy :

"Zwracamy uwagę wszystkich ,że nie jest to wojna regularna,lecz wojna partyzancka,której zadaniem nie jest odnosić stanowczych  zwycięstw,dopóki nie zbiorą się ku temu odpowiednie siły,lecz ciągłe tropienie i niepokojenie nieprzyjaciela,niszczenie drobnych jego oddziałów,zabieranie zapasów,przejmowanie gońców,pieniędzy,niszczenie wszystkich dróg komunikacyjnych,z których mógłby korzystać,być wszędzie i nigdzie,, to jest zniknąć stamtąd,gdzie się nieprzyjaciel nas spodziewa, a ukarać w miejscu,o którym ani myślał-jednym słowem,uniemożliwić panowanie najazdu w kraju,pozbawić go żywności,wycieńczyć ciągłym czuwaniem,pozbawić możliwosci wszelkich znoszeń z innymi oddziałami,aby tym sposobem zgłodniały,strudzony i zniechęcony,wyrzekł się najezdniczych roszczeń i uklęknął przed wszechpotężną siłą żywotnego narodu.Taki to dzisiaj period naszej, obecnej z Moskwy wojną."

Strażnica. nr2.1863

Stefan Bobrowski (1840-1863/członek stronnictwa czerwonych) wezwał do powstania Litwinów i Rusinów, w celu rozszerzenia zasięgu insurekcji.

Zygmunt Padlewski ( 1.01.1836 - zm. 15.05.1863) będący od stycznia naczelnikiem miasta Warszawy i naczelnikiem powstania w guberni płockiej poniósł dwie porażki, pod Słominem i Unieckiem 28 stycznia. Rozumiał on doskonale kwestie poparcia chłopów dla powstania.Traktował ich bardzo życzliwie. Zygmunt Padlewski otrzymał od CKN nową instrukcję która zalecała przeniesienie ciężaru działań zbrojnych na Puszczę Kurpiowską w której poparcie dla Powstania Styczniowego było niezwykle wysokie.Bronisław Deskur(1830-1895) w swoich wspomnieniach "Dla moich wnuków" tak wspominał reakcje  na Kurpiach na wieść o Wybuchu Powstania : 

Kiedy w 1863 r. gruchnęła po kraju wieść o powstaniu, zahuczało w niskich chatach kurpiowskich niby w ulach. Trza się bić - uradziła wioska - w lasy bież, strzelbę chwyć, w kim dusza kurpiowska. Bytem świadkiem w tych stronach, jak we wszystkich kuźniach wiejskich przekuwano na gwałt kosy, a masy włościan, nie wołane jeszcze, zaczynały się już zbierać. Gdyby była broń, cała ludność kurpiowska stanę-łaby do walki - nie trzebaby jej było werbować

Padlewski wydał rozkaz zlikwidowania rosyjskiej straży granicznej i stworzenie swojej, na odcinku wzdłuż granicy pruskiej.Zadanie to wykonały oddziały Tomasza Kolbego,Roberta Skowrońskiego  i Waleriana Ostrowskiego.Celem przejęcia granicy miało być utworzenie bazy wypadowej dla ludności mazurskiej wspierającej powstanie oraz przeżuty broni z Prus Wschodnich.

Oddział Skowrońskiego w sile 150 ludzi  w nocy z 2 na 3 lutego zaatakował komorę celną w Dąbrowach (między Myszyńcem a Rozogami).Powstańcy zdobyli 3 konie, 18 karabinów, 2 pistolety i 2 pałasze.Straty zaborcy wyniosły 18 zabitych,5 rannych i 4 jeńców, natomiast straty powstańców : jednego poległego i 4 rannych.Czwartego  lutego opanowano leżący blisko granicy Rypin, a następnego dnia Sierpc.Jednak w wyniku skoordynowanego działania Rosjan, tj. mjr Manturowa i mjr.Drozdowa 8 lutego odbito Sierpc.Poległ jeden z dowódców oddziałów polskich Walerian Ostrowski..Nie powiodły się próby opanowania Makowa Maz.

              4 lutego Antoni Jeziorański (1827- 1882) odnosi zwycięstwo w bitwie pod Rawą Mazowiecką w której to zdobywa carskie koszary oraz broń i jeńców.

Trzy dni później w bitwie pod Sosnowcem stoczonej nocą z 6 na 7 lutego pułkownik Apolinary Kurowski dowodząc okołu 250-o osobowym oddziałem złożonym z kosynierów , jazdy i strzelców  stoczył walkę z kilkusetosobowym oddziałem rosyjskim.Strzelcy dotarli pociągiem przez Ząbkowice do Sosnowca, a kawaleria miała dokonać pozorowanego ataku Modrzejów w celu dezorientacji Rosjan.

Pociąg który przejęli Powstańcy opancerzono podkładami kolejowymi, wycięto otwory strzelnicze w każdym z ośmiu wagonów i wyposażono w dwie lokomotywy. Przypuszczalnie jest to pierwszy przypadek użycia pociągu pancernego w Europie.W Sosnowcu (Pogoni) wysiadł pluton strzelców i pluton kosynierów  którzy dostali rozkaz zaatakować dworzec od strony kościoła, zaś główne siły miały wjechać na bocznice kolejową , a jazda miała zaatakować z lasu od południowej strony miasta gdzie obsadziła linię kolejową w stronę pruskich Katowic by odciąć uciekających Rosjan. Atak został rozpoczęty o godzinie 4 rano gdy Polacy zaatakowali od strony ulicy Modrzejewskiej i kościoła.Po trzech godzinach walk Powstańcy odnieśli zwycięstwo.W ich ręce dostało się 30 jeńców,40 koni,100 tysięcy rubli oraz kilkadziesiąt sztuk broni przy stratach własnych - 3 poległych i 17 rannych.

Równolegle w tym samym czasie miała miejsce bitwa pod Siemiatyczami stoczona między rosyjskimi oddziałami w sile 2 500 żołnierzy pod dowództwem generała Maniukina a powstańczymi oddziałami płk.Walentego Lewandowskiego, płk.Romana Rogińskiego i Władysława Cichorskiego -Zameczka.Jednak ta bitwa przebiegła niepomyślnie. Kontratak kosynierów zakończył się dużymi stratami. Na polu bitwy poległo około 200 Powstańców, przy stratach Rosjan - 70 poległych.

Pod Słupczą  - 8 lutego partia powstańcza Leona Frankowskiego i Antoniego Zdanowicza ponosi klęskę, tracąc na polu walki 96 poległych.

Żuawi Śmierci w bitwie pod Miechowem.
aut.Walery Eljasz Radzikowski

  W bitwie pod Miechowem oddział pułkownika Apolinarego  Kurowskiego (1818-11.05.1878/min.uczestnik powstania Wielkopolskiego 1848 roku) mający około 2 500 ludzi dokonał śmiałego ataku na Miechów licząc że zaskoczy Rosjan i opanuje trójkąt graniczny.Jednak Rosjanie przewidując (lub mając czyjś donos) dzień wcześniej wzmocnili załogę.

Pierwszy atak żuawów śmierci  przeprowadzony na cmentarz wypadł pomyślnie,jednak polska kawaleria w wąskich uliczkach poniosła duże straty na skutek gęstego ognia rosyjskiego z broni palnej.

Bitwa zakończyła się paniką i rozsypką oddziałów powstańczych.Poległo około 200 Polaków a wielu rannych było dobijanych przez Rosjan lub od razu wrzucanych do dołów z już poległymi..Ponadto spalono jeszcze miasto.

Pod Staszowem 17 lutego powstańcy odnoszą sukces tracą jedynie 4 poległych(według Langiewicza) wobec 120 poległych Rosjan.

Dwa dni później pod Krzywosądzą Polacy znów ponoszą porażkę.Mierosławski po tej klęsce cofa się do Nowej Wsi i zakłada tam obóz. Już wieczorem Mierosławski zostaje zaskoczony przez pułkownika Schuldnera, który swoimi siłami (około 3 500) uderza z trzech stron.Wojska Powstańców (około 500 ludzi) zostają rozbite, a za główną tego przyczynę uznaje się opuszczenie pozycji przez Topora z przyczyn politycznych ,odsłaniając tym samym prawe skrzydło Mierosławskiego.Topór miał działać na rzecz stronnictwa białych.Klęska ta jest znana pod nazwą I bitwa pod Nową Wsią.

Bibliografia:
+"Powstanie Styczniowe na Północnym Mazowszu "- Ryszard Juszkiewicz
+"Dla moich wnuków" Bronisław Deskur
+internet

Zobacz również:
Wybuch Powstania Styczniowego i pierwsze walki.
Amerykańska Wojna Secesyjna a Powstanie Styczniowe
Ludwik Adam Mierosławski
Branka 1863